SONG THẤT LỤC BÁT - CAO BÁ NHẠ

CAO BÁ NHẠ

Tự Tình Khúc

Ông Cao Bá Đạt cùng ông Cao Bao Quát là hai anh em nổi tiếng văn chương đời bấy giờ. ông Nhạ là con ông Đạt, năm Tự Đức thứ 6 (1854) gặp gia biến, trốn ở hạt Mỹ Đức, được tám năm bị bắt. Khi giam trong ngục, làm bài tự tình này.

Tỉnh giấc mộng ngâm câu ký vãng
Trải tám thu ngày tháng như thoa
Chiếc thân tựa gối quan hà
Nỗi niềm tâm sự trăng già thấu chăng

Thơ cao ẩn tay đằng nên tập
Bức linh đài bút dập vào tranh
Bâng khuâng mình tiếc cho mình
Xa xa nói với xanh xanh giãi lòng

Ngòi Đức Thủy khơi dòng kinh sử
Phả Cao Dương treo chữ tấn thân
Dõi đời khoa bảng xuất thân
Trăm năm lấy chữ thanh cần làm bia

Đèn Mông Chính canh khuya một ngọn
Màn Trọng Thư năm trọn nửa vây
Chim hồng mong chắp cánh mây
Năm xe kinh sử một tay vẽ vời

Lửa Thái Ất đêm soi Lưu Hướng
Cầu Thăng Tiên ngày tưởng Tràng Khanh
Gót chân coi nhẹ vân trình
Văn chương dốc túi công danh giật cờ

Nền thế nghiệp đã nhờ gia ấm
Miền họa đồ lại lắm thiên ân
Trước sau trải mấy mươi lần
Môn phong vẫn giữ trung cần dám sai

Ngẫm tiên phụ nửa đời khổ tiết
Để mai sau một ít vi danh
Hoạn giai nhỏ mọn đã đành
Trong vòng Thù Lệnh phẩm bình còn khen

Dấu trung ẩn in miền mây trắng
Chữ mục dân bóng dựng non vàng
Bức tranh treo chữ tuần lương
Ngư dương hát lúa Hà dương vịnh đào

Giá cầm hạc so vào Triệu Biện
Thư phụng hoàng đưa đến Mao Khanh
Móc mưa ơn đội thánh minh
Thánh minh hai chữ góp danh với đời

Vườn Lý Bạch chưa vui đào mận
Nhà Từ Văn nổi trận phong ba
Thương ôi hảo sự tiêu ma
Tấm lòng băng tuyết phút hòa trần ai

Mảnh bạch ngọc thiêu người khách tử
Lưỡi đoản đao cắt chữ phù sinh
Nhân gian ai kẻ thương tình
Trăm năm công luận phẩm bình về sau

Nỗi gia thất mặc dầu Tạo hóa
Đàn nhi tôn gửi cả nhân gian
Ơn sâu dám quản thân tàn
Còn mong gió cáo hồn oan lại về

Bình dẫu phá còn lề cốt cách
Gương dù tan vẫn sạch trần ai
Thương thay một khóm hàn mai
Hai cành ấm lạnh ra hai tấm lòng

Giấc vinh nhục sinh không một thoảng
Bia thị phi để tạc còn dài
Thế gian kẻ khóc người cười
Muôn đời để sạch muôn đời để dơ

Cuộc phù thế thờ ơ mệnh bạc
Chốn hạ đài chếch mác lòng son
Quyết mình há tưởng đến con
Tưởng khuôn phúc thiện ngẫm còn về sau

Phó ngạch tích mặc dầu sinh tử
Chắc Lý đình dạy chữ hiếu trung
Cho nên lòng cũng đành lòng
Dẫu khi biến cố còn trong luân thường

Mối tâm sự để gương non nước
Mảnh huyết tình giãi trước thần minh
Cầu kia ai gọi Tân tình
Chiếc bia Trụy lệ rành rành bên sông

Đạo con lấy hiếu trung làm trọng
Nỗi thế thường xem mỏng xem khinh
Phù sinh một sợi tợ mành
Giữ gìn di thể như hình thiên kim

Nhạn sa nước nổi chìm bể khổ
Yến e cung tìm đỗ cây lành
Đường ngang những sợ chông chênh
Khăng khăng quyết giữ tấm thành như son

Áo Bạch nữ dầu cơn mưa nắng
Khăn Ô luân đội nặng gió sương
Cành mai chếch mác càng thương
Câu thơ tang tử giữa đường càng đau

Ngàn non thái một mầu mây bạc
Giạt chân bèo lưu lạc bể oan
Gập ghềnh từng bước gian nan
Một vùng khách địa muôn vàn thương tâm

Lòng hiếu dưỡng trăm năm đã lỡ
Lời di danh hai chữ còn mang
Trong khi biến chẳng khác thường
Đến điều cùng quá lại càng kiên trinh

Thu nước mắt gia đình biếng cạn
Thấm mồ hôi vận hạn lâu qua
Tràng đình ngảnh lại xa xa
Khỏi cầu Chiết liễu ai là cố nhân

Ghê chân bước phong trần mới trải
Nặng lòng son sơn hải chưa đành
Nước mây mình biết cho mình
Trời dành tuế nguyệt đất dành điền viên

Thú thôn ổ ao nghiên ruộng chữ
Màu giang sơn cơm sử áo kinh
Pha hòa hai chữ trọc thanh
Đổi mùi lữ khách thay hình hàn nho

Người mến cảnh giang hồ nên thú
Cảnh yêu người tân chủ phải duyên
Lần hồi trong tám chín niên
Gối nhàn tạm chợp mối phiền tạm khuây

Vườn riêng lấy cỏ cây làm bạn
Nằm dài xem yến nhạn bay qua
Song hồ ngày tháng lân la
Một hai hoàng quyển năm ba tiểu đồng

Tráp Vĩnh Cúc tay phong tay mở
Tập Thiếu Lang câu lựa câu ngâm
Thờ ơ thân thế phù trầm
Khi giong trước gió khi nằm dưới trăng

Khuôn tạo hóa dẫu rằng phong sắc
Nợ phù sinh phó mặc bi hoan
Thôn cư riêng thú bàn hoàn
Đem thanh giải trọc đem nhản giải ưu

Túi Tư Mã giở câu thánh phú
Vườn Đào Am quyền chủ thần hoa
Mấy phen điểm xuyết yên hà
Cúc mươi lăm khóm mai và bốn cây

Giấc thanh dạ cơn say cơn tỉnh
Ngày lưu liên khi lạnh khi nồng
Phần du nẻo bắc ngừng trông
Nước non cách mấy mươi trùng xa xa

Câu lữ cảm lệ hòa nét mực
Chữ gia tình thâm tắt lòng son
Mắt trông Vương Xán đã mòn
Tay đề Hướng Tú vẫn còn ngẩn ngơ

Tình ly biệt thờ ơ gấp lại
Mối ưu sầu gỡ mải chưa xong
Lối oan trót mấy năm ròng
Ngày mong chữ gấm đêm mong chiếu vàng

E đất khách lỡ đường la võng
Khép cửa sài dám lỏng gót chân
Bao nhiêu những sự xa gần
Hư không phó mặc bụi trần bay đi

Chữ nghĩa lý lòng ghi dạ tạc
Điều thị phi mắt nhác tai che
Cô trung quyết giữ lời thề
Để hồn di thể đi về cho an

Nước Châu Thủy đầy tràn buổi sáng
Mây Na Sơn bảng lảng ban chiều
Có ai qua lối Hoạn Kiều
Cho nhờ gửi nhắn ít nhiều bi ai

Tình kiều tử hôm mai đằng đẵng
Hồn quan sơn mưa nắng dãi dầu
Xa trông tầm tã giọt châu
Gần trông phải gượng mối sầu ngậm cay

Gối vò võ đèn khêu đêm vắn
Cửa lơ thơ rèm chắn ngày thâu
Cảm hoài khi lựa mấy câu
Nghêu ngao đồng tử tiêu sầu năm ba

Đuôi con mắt châu sa thấm giấy
Đầu ngón tay máu chảy pha son
Người đau phong cảnh cũng buồn
Thông gầy như trúc cúc mòn như mai

Mối tâm sự rối mười phần thảm
Gánh gia đình nặng tám năm dư
Khi ngày mong bức xá thư
Khi đêm than bóng khi trưa hỏi lòng

Hương thề nguyện khói nồng trước gió
Tờ tố oan mở ngỏ giữa trời
Tờ oan kể hết bao lời
Hương thề sao chửa thấu nơi cửu trùng

Ngẫm đời trước vốn không oan trái
Sau kiếp này vướng mãi gian truân
Lo xa thôi lại nghĩ gần
Thôi ngơ ngẩn sớm lại trằn trọc khuya

Ngơ ngẩn nhẽ đường kia nỗi nọ
Ngao ngán thay phận nhỏ sầu to
Một mình riêng những đắn đo
Thường tình nhi nữ khôn dò sâu nông

Thôi dĩ vãng dã không kéo lại
Còn tương lai liệu phải đền bồi
Họa may cảm động đến trời
Lấy thân mà trả nợ đời cho thân

Dẫu đầy kiếp phong trần dám xá
Giải được lòng khuyển mã là vinh
Một là mở tấm đan thành
Hai là rửa tiếng nguyệt bình chê bai

Để tiên tổ ngậm cười chín suối
May gia khương còn nối về sau
Hay ra lại rạng cơ cừu
Hèn ra sơn thủy tiêu sầu cũng khoan

Cho nên nỗi gian nan xá kể
Liệu rồi ra tìm thế gỡ dần
Thôn trang tìm thú ân cần
Một phần thê tử hai phần thảo hoa

Tưởng khuây khỏa ngày qua tháng tới
Bỗng hãi hùng gió thổi mưa chan
Nổi chìm chìm nổi bể oan
Mấy năm hầu cạn một cơn lại đầy

Nặng kiếp trước vò dầy chi mãi
Ngẫm tình này oan trái sao cân
Nghĩ thân mà ngán cho thân
Một thân mang nợ mấy lần chưa thôi

Chữ bạc mệnh ai ơi xót với
Câu đa đoan trời hỡi thấu chăng
Gớm thay ngọn lửa đốt rừng
Dập tàn tàn lại bừng bừng bỗng không

Ghê cho kẻ mọc lông trong bụng
Đặt nên điều vẽ bóng ngoài môi
Ngựa hươu thay đổi như chơi
Dấu gươm đầu lưỡi thọc dùi trong tay

Gây ra sự chia cây rụng lá
Để cho ai chìm cá giạt bèo
Năm ba kẻ thước người hèo
Ngõ Nhan lôi cái đàn biều đập tan

Gà eo óc vừa tàn giấc mộng
Nhặng vo ve sực động hồn kinh
Tiểu đồng thổn thức chung quanh
Thê nhi lăn lóc bên mình khóc than

Phút nửa khắc muôn ngàn thê thảm
Trong một mình bảy tám biệt ly
Ngảnh vào ái ngại thê nhi
Ngảnh ra án cũ cầm thi ngại ngần

Lay ngọn cúc gió giằn lăn lóc
Thấm cành mai sương khóc chan hòa
Trông hoa đau đớn cùng hoa
Ai ngờ từ đấy hóa ra vô tình

Áo xốc xếch nửa mình chắp nối
Tóc loăn xoăn trăm mối bòng bong
Sầu dài chi nửa vào song
Bước ra dùng dắng lại trông trở vào

Hồn khuê phụ lao đao lặng ngắt
Người hương quan quanh quất thương thay
Bèo mây lỡ bước từ đây
Nước non tiễn khách là ngày hai nhăm

Đau đớn nỗi kẻ thăm người hỏi
Ngẩn ngơ buồn miệng nói chân đưa
Giọt phiền lai láng như mưa
Rượu nồng chẳng nhấp say sưa những sầu

Bẻ cành liễu ngâm câu ly hợp
Khuất ngàn dâu qua lớp đoản tràng
Bước sầu ai vẽ giữa đàng
Mây in sắc lúa nửa vàng nửa xanh

Sương thấm lối gập ghềnh từng bước
Gió lần cành xao xác tai nghe
Đoái trông cầu quán so le
Cỏ ngăn lối ngõ cây che mái nhà

Mòn con mắt nẻo xa đằng đẵng
Chồn bước chân dặm thẳng ngùi ngùi
Sông quanh chín khúc mấy hồi
Con đường man mác mười thôi nhọc nhằn

Cầu Ô Mễ mấy lần mây lại
Ngàn Hương Sơn một dải núi đưa
Lối này lạc bước từ xưa
Ai ngờ thơ thẩn bây giờ lại đây

Bóng thấp thoáng yến bay buổi tối
Tiếng mau thưa quyên gọi dặm trường
Những là sợ gió e sương
Thương thân chua xót nghĩ đường xa xôi

Chuông Cổ tự điểm hồi rộn giục
Trống quan thành vừa lúc sưu không
Sầu kia ai kẻ xiết lòng
Chiều thôi lại tối, đêm xong lại ngày

Gông ba thước ai bày nên nợ
Cũi một gian khéo giở ra trò
Mới qua là kẻ văn nho
Bỗng nay đổi dạng tù đồ bởi đâu

Tấm tức nỗi ngậm sầu nuốt giận
Thổn thức thay thở vắn than dài
Đến nay mới rõ thói đời
Giả tình trước mặt dối lời sau lưng

Trận gió thổi vang lừng trống giục
Lối bụi mù chen chúc quân gian
Tám vai quẩy nặng người oan
Gần xa trăm miệng đồn vang phố phường

Bên năn nỉ người thương người hỏi
Ngoài xôn xao kẻ nói kẻ cười
Phong tao ra dạng con người
Dịu dàng nét mặt ra loài văn nhân

Nỡ đầy đọa phong trần nặng kiếp
Để tơ vương oan nghiệp lạ đời
Đã đầy một đóa hoa mai
Phẩm tiên lưu lạc trần ai lạ lùng

Nhờ nhật nguyệt soi trong can phế
Xin giang sơn dãi vẻ tâm trường
Nặng lòng trân trọng lời thương
Thương nhau là khách qua đường biết sao

Qua cửu mạch cao cao cửa đỏ
Trông lục nhai lồ lộ gác vàng
Những quen xó xỉnh điền trang
Hãi hùng nghi vệ công đường viển vông

Mặt bảo kính soi lòng ki lữ
Đuốc linh tê thấu chữ kỳ oan
Bức tranh vẽ bước gian nan
Thanh thiên bạch nhật niềm đan giãi trình

Nay phó xuống đông thành tạm trú
Mai truyền sang bắc lộ ruổi ra
Thân sao như gánh hàng hoa
Sớm qua chợ sớm chiều qua chợ chiều

Người đất khách phó liều mưa nắng
Thuyền sông mê chở nặng biệt ly
Tràng đê một dải xanh rì
Nước trôi đỏ thắm mây đi trắng ngần

Hồn phần tử mười phân lưu lạc
Cõi phong ba mấy bước nổi chìm
Sóng đào kêu mãi không im
Giọt sương rả rích hầu êm lại tràn

Dâu cao thấp qua ngàn bến Ái
Cây mau thưa ngảnh lại huyện Gia (26)
Thương tâm này nước non nhà
Cảnh còn (cảnh) cũ người đà khác xưa

Đường lẩn lút gió đưa mưa rước
Cõi phong trần mây ngược nước xuôi
Sông sầu một gốc chia đôi
Lối sầu trăm dặm một thôi đoản tràng

Ô chếch chếch xế ngang non bạc
Sếu xa xa bay lạc ngàn xanh
Giang sơn thêm nặng li tình
Giang thành vừa sớm sơn thành lại hôm

Trời hầu tối hơn lam dục dã
Mây kéo cơn tầm tã sa mưa
Ơn trên thấm thía cho chưa
Ơn trời trước đã mau thưa đượm nhuần

Vì đầy kiếp phong trần cho bõ
Cũng xét tình oan khổ mới nao
Dẫu rằng đất thấp trời cao
Người còn trăm miệng lẽ nào một thân

.........
26. Bến Ái mộ, huyện Gia Lâm.

Nghe Hiến chỉ truyền ran lệnh tiến
Giục tinh sương đối diện công đình
Thực hư may được rành rành
Mười tay mười mắt phân minh giữa trời

Việc yêu quái tăm hơi mù mịt
Điều oan vu xương thịt báo đền
Lạc đàn trong bấy nhiêu niên
Nào ngờ thất giáo cho nên lụy mình

Loài đồng khí đã đành rằng nợ
Lòng bỉnh di sao nỡ bỏ hoài
Ngón tay còn có vắn dài
Huống chi lành dữ lòng người khác nhau

Sóng bình địa trước sau trùng điệp
Gió phi tai đơn kép dày vò
Càng ngày hoạn nạn càng to
Cha con cùng một chuyến đò bể oan

Một chiếc bóng giang san giãi tỏ
Bấy nhiêu lâu thôn ổ ân cần
Nhỡ nhàng đến bước gian truân
Dẫu là hiển trí khôn phần nài sao

Lánh cho khỏi tanh tao là quý
Giữ được điều liêm sỉ là hay
Lòng kia đen, trắng, gian, ngay
Gió trăng bầu bạn lâu nay biết lòng

Đã chắc hẳn đứng không thẹn bóng
Nào tưởng đâu lá bỗng ngược cành
Chắc rằng gắn bó đan thành
Chút thân chẳng bận hôi tanh mảy mày

Sao đến nỗi tai bay vạ lạc
Thà bỏ thân đáy nước, cành cây
Thân sao thân đến thế này
Mấy năm giũ sạch một ngày bụi dơ

Ơn tiên thế bao giờ báo đáp
Nợ phù sinh mấy kiếp đền bồi
Phù sinh thôi thế thì thôi
Dẫu thân chuộc lại cũng đời bỏ đi

Sao gia vận biến đi đến thế
Nào tiên nhân tích lũy để đâu
Cao cao xanh ngắt một màu
Biết rằng có thấu nguyên đầu cho chăng

Chữ khổ tiết khăng khăng cầm chắc
Nợ đa truân dằng dặc cố theo
Trước sau vẫn chút bấy nhiêu
Nặng vì cốt nhục phải liều phát phu

Tình phụ tử cay chua đến ruột
Nỗi thất gia đau buốt tận xương
Từ nay nhắn nhủ thế thường
Ai ơi xin chớ ngâm chương mộng hùng

Hồn nghĩa lý chơi giong mây bạc
Lệ văn chương sái lạc suối vàng
Mai sau còn kẻ tình thương
Vài thiên ai cảm, mấy chương phẩm bình

Luống tích thiện sao không phùng thiện
Chưa minh oan lại đến hàm oan
Băng hồ rơi xuống lầm than
Thà cho một chén tân toan đi đời

Khi lên xuống Tam thai, Bích lạc
Lúc đi về Ngũ nhạc, Huyền đô
Thoảng không trăm giận nghìn lo
Trải chân bến khổ qua đò sông mê

Còn vương nỗi đề huề nhiều ít
Nỡ liều thân vĩnh quyết sao đành
Tiên phần còn gửi mây xanh
Xót thân lưu lạc phù bình bấy lâu

Nợ đại tạo mai sau khoan thải
Chút hiếu trung may lại báo đền
Cho nên ngậm tủi nuốt phiền
Cắn răng cố nhịn trăm nghìn thương tâm

Nhà huyên bấy nhiêu năm lưu lạc
Chân bèo trôi một bước một đau
Hoặc là thấu dến cao sâu
Tấm lòng tất cỏ mai sau còn rành

Lại còn nỗi gia đình tự tục
Đau đớn lòng cô phục cù lao
Phúc xưa mòn mỏi thế nào
Chút lòng thanh bạch nỡ nào mất không

Gẫm đau đớn khuê phòng gối lẻ
Bỗng vì đâu chia rẽ mối tơ
Liễu bồ đôi chút cành thơ
Bao giờ bìu díu bao giờ bồng mang

Đã cay dắng nhiều đường rộn rã
Lại nhục nhằn đến cả vợ con
Mấy năm chút nghĩa ôn tồn
Gieo đào trả mận lòng còn bâng khuâng

Đường kia nọ nửa chừng bề bộn
Nỗi trước sau trăm món ngổn ngang
Mắt kia thác cũng còn giương
Hồn kia muốn dứt còn vương nỗi này

Đành tiền kiếp chịu đầy lầm cát
Mong tái sinh nhờ hạt móc mưa
Phú nhà còn mảnh sợi tơ
Họa may báo đáp còn chờ về sau

Thân nghĩ lại cùng sầu đã chán
Số xui ra vận hạn khôn đành
Ví liều quyết chẳng tiếc mình
Sạch mình đã vậy thế tình còn nghi

Khuôn Tạo hóa dầu nguy còn phúc
Tấm linh đài khỏi nhục là vinh
Bo bo hãy gắng lấy mình
Bấy lâu gìn giữ sao đành liều đi

Xin Tạo hóa phù trì chớ bỏ
Để thế gian xem rõ kẻo lầm
Đen nào dơ được đan thần
Sầu nào ngăn được cao ngâm dõi ngày

Gần mùa hạ chim bay đuổi thỏ
Rắp đầu thu ngọn gió cuốn mây
Lọt then ngày tháng hơi may
Đồng hồ thánh thót vơi đầy năm canh

Nam Cai khuất non xanh man mác
Thái Hàng xa mây bạc lần vần
Hồn bay ngàn dặm cũng gần
Trong năm mươi khắc năm lần thấy cha

Chợp sực thức la đà gối bị
Nằm lại ngồi rầu rĩ chiếu manh
Hóa công khéo giữ nhàn tình
Đem người yêu thủy bó vành lao lung

Đem lầm đục rẩy trong băng tuyết
Rắc bụi trần điểm vết khuê chương
Then mau khóa kín một đường
Hổ thân loan hạc ra tuồng chó dê

Chiếc ngựa trắng đi về góc bể
Đàn chó xanh lẻ tẻ bên trời
Một mình với bóng là hai
Rèm buông mỏng mảnh song cài so le

Mòn con mắt đi về hương lĩnh
Ngỏ tấm lòng với mảnh phù vân
Phù vân đem lại cho gần
Gửi về hương lĩnh ân cần mấy câu

Ngồi tựa gối giãi sầu với gió
Mới đâu chừng đêm nọ tới nay
Hơi may héo hắt từ đây
Giang Nam phong vị độ này ra sao

Năn nỉ với hai sao bên Hán
Giải tràng giang giới hạn đông tây
Hai sao soi biết nạn này
Xin cho thất tịch cùng ngày đoàn viên

Vừng trăng trước về miền vân thủy
Soi những người thiên lý tương tư
Đi qua vườn cũ lơ thơ
Thử xem án cũ cầm thư thế nào

Trông dàn yến bay cao phấp phới
Xịch then song gọi với trước mành
Tiện đây nhờ gửi chữ tình
Chờ xuân nhắn gửi chim xanh còn chầy

Tình nam bắc thâu ngày qua tháng
Sầu biệt ly vơi sáng đầy chiều
Nỗi riêng nhớ ít tưởng nhiều
Cậy ai về nẻo Thước kiều hỏi tin

Quanh mao quật gió hiên trăng mái
Giải tình giang rượu sớm thơ chiều
Nào thơ nào rượu dập dìu
Trông trăng tựa gió đìu hiu một mình

Những say tỉnh Bắc kinh mưa gió
Vẫn mơ màng phòng cũ chiếu chăn
Gối sầu cách áng mây Tần
Băn khoăn tay áo chân quần ở đây

Án nọ nâng ngang mày sớm tối
Nay tháng ngày no đói với ai.