Trang Chính
SONG THẤT LỤC BÁT
NGỌC HÂN CÔNG CHÚA
Ai Tư Vãn
(Sau khi Quang Trung băng hà, việc tống táng đã xong, Công chúa có làm một bài ai văn rằng)
Gió hiu hắt phòng tiêu lạnh lẽo
Trước thềm lan hoa héo ron ron;
Cầu tiên khói tỏa đỉnh non,
Xe rồng thăm thẳm, bóng loan rầu rầu
Nỗi lai lịch dễ hầu than thở,
Trách nhân duyên mờ lỡ cớ sao?
Sầu sầu thảm thảm xiết bao,
Sầu đầy dạt bể, thảm cao ngất trời!
Từ cờ thắm trỏ vời cõi Bắc,
Nghĩa tôn phù (1) vằng vặc bóng dương
Xe dây vâng mệnh phụ hoàng,
Thuyền lan chèo quế thuận đường vu quy.
Trăm ngàn dặm, quản chi non nước
Chữ nghi gia mừng được phải duyên;
Sang yêu muôn đợi ơn trên,
Rõ ràng vẻ thúy, nối chen tiếng cầm
Lượng che chở, vụng lầm nào kể
Phận đinh ninh, cặn kẽ mọi lời;
Dù rằng non nước biển trời;
Nguồn tinh ắt chẳng chút vơi đâu là
Lòng đùm bọc thương hoa đoái cỗi,
Khắp tôn thần cùng đội ơn sang;
Miếu đình còn dấu chưng thường,(2)
Tùng thu (3) còn rậm mấy hàng xanh xanh
Nhờ hồng phúc gội cành hòe quế
Đượm hơi dương dây rễ cùng tươi,
Non Nam lần chúc tuổi trời,
Dâng câu Thiên bảo , bầy lời Hoa phong (4)
Những ao ước chập trung tuổi hạc,
Nguyền trăm năm ngõ được vầy vui;
Nào hay sông cạn bể vùi,
Lòng trời dáo dở, vận người biệt ly.
Từ tháng hạ mưa hè trái tiết,
Xót mình rồng mỏi mệt chẳng yên;
Xiết bao kinh sợ lo phiền,
Miếu thần đã đảo, thuốc tiên lại cầu
Khắp mọi chôn đâu đâu tìm rước
Phương pháp nào đổi được cùng chăng?
Ngán thay máy Tạo đất bằng
Bóng mây thoắt đã ngất chừng xe loan!
Cuộc tụ tán bi hoan kíp bấy.
Kể xum vầy đã mấy năm nay?
Lênh đênh chút phận bèo mây,
Duyên kia đã vậy, thân này nương đâu?
Trằn trọc luống đêm thâu ngày tối,
Biết cậy ai dập nỗi bi thương?
Trông mong luống những mơ màng
Mơ hồ bằng mộng, bàng hoàng như say.
Khi trận gió hoa bay thấp thoáng,
Ngỡ hương trời bảng lảng còn đâu
Vội vàng sửa áo lên chầu.
Thương ôi quạnh quẽ trước lầu nhện giăng!
Khi bóng trăng lá in lấp lánh.
Ngõ tàn vàng nhớ cảnh ngự chơi
Vội vàng dạo bước tới nơi,
Thương ôi vắng vẻ giữa trời sương sa!
Tưởng phong thể(5) xót xa đòi đoạn,
Mặt rồng sao cách rán lâu nay,
Có ai chốn ấy về đây,
Nguồn cơn xin ngỏ cho hay dược đành?
Nẻo u minh (6) khéo chia đôi ngả,
Nghĩ đòi phen nồng nả đòi phen;
Kiếp này chưa trọn chữ duyên,
Ước xin kiếp khác vẹn nguyền lửa hương.
Nghe trước có đấng vương Thang, Võ
Công nghiệp nhiều, tuổi thọ thêm cao
Mà nay áo vải cờ đào (7)
Giúp dân dựng nước biết bao công trình!
Nghe rành rành trước vua Nghiêu, Thuấn,
Công đức dầy ngự vận càng lâu;
Mà nay lượng cả ơn sâu,
Móc mưa tưới khắp chín châu đượm nhuần!
Công dường ấy mà nhân dường ấy,
Cõi thọ sao hẹp mấy, Hóa công?
Rộng cho chuộc được tuổi rồng,
Đổi thân ắt hẳn bõ lòng tôi ngươi,
Buồn thay nhẽ sương rơi gió lọt,
Cảnh đìu hiu thánh thót châu sa
Tưởng lời di chúc (8) thiết tha
Khóc nào lên tiếng, thức mà cũng mê!
Buồn thay nhẽ xuân vể hoa nở,
Mối sầu riêng ai gỡ cho xong,
Quyết liều mong vẹn chữ tòng
Trên rừng nào ngại giữa giòng nào e
Còn trứng nước thương vì đôi chút
Chữ tình thâm (9) chưa thoát được đi.
Vậy nên nấn ná đòi khi,
Hình tuy còn ở, phách thì đã theo
Theo buổi trước ngự đèo Bồng đảo,
Theo buổi sau ngự nẻo sông Ngân;
Theo xa thôi lại theo gần
Theo phen điện quế, theo lần nguồn hoa
Đương theo, bỗng tiếng gà sực tỉnh,
Đau đớn thay ấy cảnh chiêm bao!
Mơ màng thêm nỗi khát khao,
Ngọc kinh (10) chốn ấy, ngày nào tới nơi!
Tưởng thôi lại bồi hồi trong dạ,
Nguyện đồng sinh (11) sao đã kíp phai?
Xưa sao sớm hỏi khuya bầy
Nặng lòng vàng đá, cạn lời tóc tơ
Giờ sao bỗng thờ ơ lặng lẽ?
Tình cô đơn ai kẻ xét đâu
Xưa sao gang tấc gần chầu,
Trước sân phong nguyệt trên lầu sinh ca
Giờ sao bỗng cách xa đôi cõi,
Tin hàn huyên khôn hỏi thăm lênh
Nửa cung gẫy phiếm cầm lành,
Nỗi con côi cút, nỗi mình bơ vơ!
Nghĩ nông nỗi ngẩn ngơ đôi lúc
Tiếng tử quy (12) thêm dục lòng thương
Não người thay, cảnh tiên hương,
Dạ thường quanh quất, mắt thường ngóng trông;
Trông mái đông lá buồm xuôi ngược
Thấy mênh mông những nước cùng mây
Đông rồi thời lại trông tây
Thấy non ngân ngất, thấy cây rườm rà.
Trông nam thấy nhạn sa lác đác,
Trông bắc thôi ngàn bạc màu sương
No trông trời đất bốn phương,
Cõi tiên khơi thẳm, biết dường nào đi
Cậy ai có phép gì tới đó
Dâng vật thường xin ngỏ lòng trung
Này gương là của Hán Cung,
Ơn trên xưa đã soi chung đôi ngày
Duyên hảo hợp xót rầy nên lẻ
Bụng ai hoài lạnh ghẻ vì dâu?
Xin đưa gương ấy về chầu
Ngõ soi cho tỏ gót đầu mông ơn (13)
Tưởng linh sảng (14) nhơn nhơn còn dấu
Nỗi sinh cơ có thấu cho không?
Cung xanh đương tuổi ấu xung (15)
Di mưu (16) sao nỡ quên lòng đoái thương?
Gót lân chỉ (17) mấy hàng lẫm chẫm
Đầu mũi mao; mình tấm áo gài.
U ơ ra trước hương đài
Tưởng quang cảnh ấy chua cay dường nào!
Trong sáu viện (18) ố đào ủ liễu,
Xác ve gầy lỏng lẻo xiêm nghê;
Long đong xa cách hương quê,
Mong theo lầm lối, mong về tuổi duyên
Dưới bệ ngọc hàng uyên vò võ
Cắt chân tay thương khó xiết chi.
Hang sâu nghe tiếng thương bi
Kẻ sơ còn thế huống gì người thân
Cảnh ly biệt nhiều phần bát ngát,
Mạch sầu tuôn ai tát nên vơi,
Càng trông càng một xa vời
Tấc lòng thảm thiết, chín trời biết chăng?
Buồn trông trăng, trăng mờ thêm tủi
Gương Hằng Nga đà bụi màu chong;
Nhìn gương càng thẹn tấm lòng
Thiên duyên lạnh lẽo, đêm đông biên hà!
Buồn xem hoa hoa buồn thêm thẹn
Cánh hải đưòng đà quyện giọt sương
Trông chim càng dễ đoạn trường
Uyên ương chiếc bóng, phượng hoàng lẻ đôi
Cảnh nào cũng ngùi ngùi cảnh ấy
Tiệc vui mừng còn thấy chi đâu!
Phút giây bãi bể nương dâu
Cuộc đời là thế, biết hầu nài sao?
Chừ tình nghĩa, trời cao đất rộng,
Nỗi đoạn trường, còn sống còn đau,
Mấy lời tâm sự trước sau,
Đôi vừng nhật nguyệt trên đầu chứng cho!
..............
1. Tôn phù là tôn mà giúp lên; nói khi vua Quang Trung mới ra Bắc Hà, thực là có bụng tôn phù nhà Lê.
2. Chưng thường là tên hai ngày tế về mùa thu và về mùa đông, hai câu này là nói mồ mả và tôn miếu nhà Lê được nhờ vua Quang Trung mà bình yên như thường.
3. Tùng, thu là hai thứ cây trồng ở nơi lăng tẩm.
4. Thiên bảo là tên thơ trong Kinh Thi, bầy tôi chúc vua. Hoa phong là tên núi. Khi xưa vua Nghiêu qua chơi núi đó có ông già chúc tụng vua sống lâu. Câu này hai điển là ý nói về tiệc thọ vua Quang Trung lên năm mươi.
5. Phong thể là dáng vẻ.
6. U là tối, Minh là sáng, tức là nói âm và dương.
7. Áo vải là một người dân thường. Áo vải cờ đào là nói vua Quang Trung, tức là một người bình dân mà nổi quân lên đánh Trịnh. Bốn chữ này rất hay. Nguyên ở trong sử, chính lời ông Nguyễn Huệ khi vào hầu vua Lê Hiển Tôn, có nói: “Thần bổn Tây Sơn bô’ y”, nghĩa rằng: ’Tôi vốn là một kẻ áo vải ở Tây Sơn”.
8. Di chúc là lời dặn lại.
9. Tình thâm là nói cái tình mẹ đối với con.
10. Ngọc kinh là kinh đô nhà Trời, cùng như nói thiên đình.
11. Đổng sinh là cùng sống với nhau.
12. Tử quy là con quốc.
13. Mông ơn là đội ơn.
14. Linh sảng là khí thiêng.
15. Cung xanh là lấy chữ “thanh cung”, tức là nơi Thái tử. Ấu xung là bé bỏng.
16. Di mưu là để lại những lời dặn bảo.
17. Lân chỉ là bài thơ trong Kinh Thi, nói về điềm vợ vua sinh được nhiều con cái hay.
18. Sáu viện tức là sáu cung.
NGỌC HÂN CÔNG CHÚA
Ai Tư Vãn
(Sau khi Quang Trung băng hà, việc tống táng đã xong, Công chúa có làm một bài ai văn rằng)
Gió hiu hắt phòng tiêu lạnh lẽo
Trước thềm lan hoa héo ron ron;
Cầu tiên khói tỏa đỉnh non,
Xe rồng thăm thẳm, bóng loan rầu rầu
Nỗi lai lịch dễ hầu than thở,
Trách nhân duyên mờ lỡ cớ sao?
Sầu sầu thảm thảm xiết bao,
Sầu đầy dạt bể, thảm cao ngất trời!
Từ cờ thắm trỏ vời cõi Bắc,
Nghĩa tôn phù (1) vằng vặc bóng dương
Xe dây vâng mệnh phụ hoàng,
Thuyền lan chèo quế thuận đường vu quy.
Trăm ngàn dặm, quản chi non nước
Chữ nghi gia mừng được phải duyên;
Sang yêu muôn đợi ơn trên,
Rõ ràng vẻ thúy, nối chen tiếng cầm
Lượng che chở, vụng lầm nào kể
Phận đinh ninh, cặn kẽ mọi lời;
Dù rằng non nước biển trời;
Nguồn tinh ắt chẳng chút vơi đâu là
Lòng đùm bọc thương hoa đoái cỗi,
Khắp tôn thần cùng đội ơn sang;
Miếu đình còn dấu chưng thường,(2)
Tùng thu (3) còn rậm mấy hàng xanh xanh
Nhờ hồng phúc gội cành hòe quế
Đượm hơi dương dây rễ cùng tươi,
Non Nam lần chúc tuổi trời,
Dâng câu Thiên bảo , bầy lời Hoa phong (4)
Những ao ước chập trung tuổi hạc,
Nguyền trăm năm ngõ được vầy vui;
Nào hay sông cạn bể vùi,
Lòng trời dáo dở, vận người biệt ly.
Từ tháng hạ mưa hè trái tiết,
Xót mình rồng mỏi mệt chẳng yên;
Xiết bao kinh sợ lo phiền,
Miếu thần đã đảo, thuốc tiên lại cầu
Khắp mọi chôn đâu đâu tìm rước
Phương pháp nào đổi được cùng chăng?
Ngán thay máy Tạo đất bằng
Bóng mây thoắt đã ngất chừng xe loan!
Cuộc tụ tán bi hoan kíp bấy.
Kể xum vầy đã mấy năm nay?
Lênh đênh chút phận bèo mây,
Duyên kia đã vậy, thân này nương đâu?
Trằn trọc luống đêm thâu ngày tối,
Biết cậy ai dập nỗi bi thương?
Trông mong luống những mơ màng
Mơ hồ bằng mộng, bàng hoàng như say.
Khi trận gió hoa bay thấp thoáng,
Ngỡ hương trời bảng lảng còn đâu
Vội vàng sửa áo lên chầu.
Thương ôi quạnh quẽ trước lầu nhện giăng!
Khi bóng trăng lá in lấp lánh.
Ngõ tàn vàng nhớ cảnh ngự chơi
Vội vàng dạo bước tới nơi,
Thương ôi vắng vẻ giữa trời sương sa!
Tưởng phong thể(5) xót xa đòi đoạn,
Mặt rồng sao cách rán lâu nay,
Có ai chốn ấy về đây,
Nguồn cơn xin ngỏ cho hay dược đành?
Nẻo u minh (6) khéo chia đôi ngả,
Nghĩ đòi phen nồng nả đòi phen;
Kiếp này chưa trọn chữ duyên,
Ước xin kiếp khác vẹn nguyền lửa hương.
Nghe trước có đấng vương Thang, Võ
Công nghiệp nhiều, tuổi thọ thêm cao
Mà nay áo vải cờ đào (7)
Giúp dân dựng nước biết bao công trình!
Nghe rành rành trước vua Nghiêu, Thuấn,
Công đức dầy ngự vận càng lâu;
Mà nay lượng cả ơn sâu,
Móc mưa tưới khắp chín châu đượm nhuần!
Công dường ấy mà nhân dường ấy,
Cõi thọ sao hẹp mấy, Hóa công?
Rộng cho chuộc được tuổi rồng,
Đổi thân ắt hẳn bõ lòng tôi ngươi,
Buồn thay nhẽ sương rơi gió lọt,
Cảnh đìu hiu thánh thót châu sa
Tưởng lời di chúc (8) thiết tha
Khóc nào lên tiếng, thức mà cũng mê!
Buồn thay nhẽ xuân vể hoa nở,
Mối sầu riêng ai gỡ cho xong,
Quyết liều mong vẹn chữ tòng
Trên rừng nào ngại giữa giòng nào e
Còn trứng nước thương vì đôi chút
Chữ tình thâm (9) chưa thoát được đi.
Vậy nên nấn ná đòi khi,
Hình tuy còn ở, phách thì đã theo
Theo buổi trước ngự đèo Bồng đảo,
Theo buổi sau ngự nẻo sông Ngân;
Theo xa thôi lại theo gần
Theo phen điện quế, theo lần nguồn hoa
Đương theo, bỗng tiếng gà sực tỉnh,
Đau đớn thay ấy cảnh chiêm bao!
Mơ màng thêm nỗi khát khao,
Ngọc kinh (10) chốn ấy, ngày nào tới nơi!
Tưởng thôi lại bồi hồi trong dạ,
Nguyện đồng sinh (11) sao đã kíp phai?
Xưa sao sớm hỏi khuya bầy
Nặng lòng vàng đá, cạn lời tóc tơ
Giờ sao bỗng thờ ơ lặng lẽ?
Tình cô đơn ai kẻ xét đâu
Xưa sao gang tấc gần chầu,
Trước sân phong nguyệt trên lầu sinh ca
Giờ sao bỗng cách xa đôi cõi,
Tin hàn huyên khôn hỏi thăm lênh
Nửa cung gẫy phiếm cầm lành,
Nỗi con côi cút, nỗi mình bơ vơ!
Nghĩ nông nỗi ngẩn ngơ đôi lúc
Tiếng tử quy (12) thêm dục lòng thương
Não người thay, cảnh tiên hương,
Dạ thường quanh quất, mắt thường ngóng trông;
Trông mái đông lá buồm xuôi ngược
Thấy mênh mông những nước cùng mây
Đông rồi thời lại trông tây
Thấy non ngân ngất, thấy cây rườm rà.
Trông nam thấy nhạn sa lác đác,
Trông bắc thôi ngàn bạc màu sương
No trông trời đất bốn phương,
Cõi tiên khơi thẳm, biết dường nào đi
Cậy ai có phép gì tới đó
Dâng vật thường xin ngỏ lòng trung
Này gương là của Hán Cung,
Ơn trên xưa đã soi chung đôi ngày
Duyên hảo hợp xót rầy nên lẻ
Bụng ai hoài lạnh ghẻ vì dâu?
Xin đưa gương ấy về chầu
Ngõ soi cho tỏ gót đầu mông ơn (13)
Tưởng linh sảng (14) nhơn nhơn còn dấu
Nỗi sinh cơ có thấu cho không?
Cung xanh đương tuổi ấu xung (15)
Di mưu (16) sao nỡ quên lòng đoái thương?
Gót lân chỉ (17) mấy hàng lẫm chẫm
Đầu mũi mao; mình tấm áo gài.
U ơ ra trước hương đài
Tưởng quang cảnh ấy chua cay dường nào!
Trong sáu viện (18) ố đào ủ liễu,
Xác ve gầy lỏng lẻo xiêm nghê;
Long đong xa cách hương quê,
Mong theo lầm lối, mong về tuổi duyên
Dưới bệ ngọc hàng uyên vò võ
Cắt chân tay thương khó xiết chi.
Hang sâu nghe tiếng thương bi
Kẻ sơ còn thế huống gì người thân
Cảnh ly biệt nhiều phần bát ngát,
Mạch sầu tuôn ai tát nên vơi,
Càng trông càng một xa vời
Tấc lòng thảm thiết, chín trời biết chăng?
Buồn trông trăng, trăng mờ thêm tủi
Gương Hằng Nga đà bụi màu chong;
Nhìn gương càng thẹn tấm lòng
Thiên duyên lạnh lẽo, đêm đông biên hà!
Buồn xem hoa hoa buồn thêm thẹn
Cánh hải đưòng đà quyện giọt sương
Trông chim càng dễ đoạn trường
Uyên ương chiếc bóng, phượng hoàng lẻ đôi
Cảnh nào cũng ngùi ngùi cảnh ấy
Tiệc vui mừng còn thấy chi đâu!
Phút giây bãi bể nương dâu
Cuộc đời là thế, biết hầu nài sao?
Chừ tình nghĩa, trời cao đất rộng,
Nỗi đoạn trường, còn sống còn đau,
Mấy lời tâm sự trước sau,
Đôi vừng nhật nguyệt trên đầu chứng cho!
..............
1. Tôn phù là tôn mà giúp lên; nói khi vua Quang Trung mới ra Bắc Hà, thực là có bụng tôn phù nhà Lê.
2. Chưng thường là tên hai ngày tế về mùa thu và về mùa đông, hai câu này là nói mồ mả và tôn miếu nhà Lê được nhờ vua Quang Trung mà bình yên như thường.
3. Tùng, thu là hai thứ cây trồng ở nơi lăng tẩm.
4. Thiên bảo là tên thơ trong Kinh Thi, bầy tôi chúc vua. Hoa phong là tên núi. Khi xưa vua Nghiêu qua chơi núi đó có ông già chúc tụng vua sống lâu. Câu này hai điển là ý nói về tiệc thọ vua Quang Trung lên năm mươi.
5. Phong thể là dáng vẻ.
6. U là tối, Minh là sáng, tức là nói âm và dương.
7. Áo vải là một người dân thường. Áo vải cờ đào là nói vua Quang Trung, tức là một người bình dân mà nổi quân lên đánh Trịnh. Bốn chữ này rất hay. Nguyên ở trong sử, chính lời ông Nguyễn Huệ khi vào hầu vua Lê Hiển Tôn, có nói: “Thần bổn Tây Sơn bô’ y”, nghĩa rằng: ’Tôi vốn là một kẻ áo vải ở Tây Sơn”.
8. Di chúc là lời dặn lại.
9. Tình thâm là nói cái tình mẹ đối với con.
10. Ngọc kinh là kinh đô nhà Trời, cùng như nói thiên đình.
11. Đổng sinh là cùng sống với nhau.
12. Tử quy là con quốc.
13. Mông ơn là đội ơn.
14. Linh sảng là khí thiêng.
15. Cung xanh là lấy chữ “thanh cung”, tức là nơi Thái tử. Ấu xung là bé bỏng.
16. Di mưu là để lại những lời dặn bảo.
17. Lân chỉ là bài thơ trong Kinh Thi, nói về điềm vợ vua sinh được nhiều con cái hay.
18. Sáu viện tức là sáu cung.
