Kinh Nghĩa - LÊ QUÝ ĐÔN

KINH NGHĨA

LÊ QUÝ ĐÔN

Mẹ Khuyên Con Lúc Về Nhà Chồng

ĐẦU BÀI
Mày về nhà chồng, phải kính phải răn, chớ trái lời chồng.
(Chữ kinh Lễ: vãng chỉ nhữ gia, tất kính tất giới, vô vi phu tử).

BÀI LÀM

Khuyên con giữ đạo làm dâu, bà già nghĩ đã đến lắm vậy.

Phù¹ con dại cái mang, lẽ xưa nay vốn thế. Khuyên con phải kính trọng chồng, há chẳng phải đạo lắm ru!

Mẹ đưa con ra cửa, ý nghĩ rằng: trong phối định ba giường² đạo cả, thực là muôn hóa chi theo ra; mà hôn nhân hai họ giao vui, há để một lời chi trách đến.

Mẹ đưa con ra, mẹ càng nghĩ lắm con ạ!

Con, con mẹ, mà dâu, dâu người vậy! Hoặc lời ăn lời nói chi ra tuồng, tức lành đồn xa dữ đồn xa, ai bảo rằng con chi con nhỏ.

Dâu, dâu người, mà con, con mẹ vậy! Hoặc trong cửa trong nhà chi có chuyện, tức yêu nên tốt ghét nên xấu, rồi ra trách mẹ chi không răn.

Về nhà chồng phải kính phải răn, chớ trái lời chồng, con nhé!

Lúc ỏ nhà nhờ mẹ nhờ cha, về nhà chồng nhờ chồng nhờ con nhé! Khôn chẳng qua lẽ, khỏe chẳng qua lời, chớ bắt chước người đời xỏ chân lỗ mũi³ chi lăng nhăng. Nhủ này con, nhủ này con: đi đến nơi về đến chốn, việc nhà việc cửa cho siêng năng, hỏi thì nói gọi thì thưa, thờ mẹ thờ cha cho phải lễ. Kính lấy đấy! Răn lấy đấy! Liệu học ăn học nói, học gói học mở; khi anh nó hoặc ra xô xát chi lời, cũng tươi, cũng đẹp, cũng vui cười, chớ như ai học thói nhà ma, mà hoặc con cà con kê⁴ chi kể lể.

Lúc ở nhà là mẹ là con, về nhà chồng là dâu là con nhé! Khôn cho người giái,⁵ dại cho người thương, chớ bắt chước người thế mặc áo qua đầu cho khủng khỉnh. Nghe chưa con? Nghe chưa con! Ăn có nơi nằm có chốn, lời ăn nết ở cho ra tuồng; gọi thì dạ bảo thì vâng, thờ mẹ thờ cha cho phải đạo. Kính vậy thay! Răn vậy thay! Chớ cậy khôn cậy khéo, cậy duyên cậy tài; khi anh nó hoặc nổi bầng bầng chi sắc, thì lạy thì van thì lễ phép, đừng học chi những tuồng đĩ thõa, mà hoặc dây mơ rễ má⁶ chi lôi thôi.

Đời có kẻ xem chồng như đứa ăn đứa ở, thậm đến điểu mày tớ chi khinh. Chẳng biết rằng: ngu si cũng thể chồng ta, dẫu rằng khôn khéo cũng ra chồng người. Chẳng suy chẳng nghĩ lại ra diều cả vú lấp miệng em⁷, sao chẳng biết xấu chàng hổ ai⁸ chi lý! Mẹ khuyên con giữ đạo cương thường, khôn hèn cũng chịu, hay dở cũng đành, chớ hoặc sinh vênh vểnh chi môi? khi anh nó giận quá sinh xằng, mẹ con ắt phải mắc bèo trôi⁹ chi tiếng.

Đời có kẻ giận chồng mà đánh con đánh cái, thậm đến điều mày tao chi quá. Chẳng biết rằng: khôn ngoan cũng thề đàn bà, tuy rằng vụng dại cũng là đàn ông. Bạ ăn bạ nói, lại ra điều múa rìu qua mắt thợ¹⁰, sao chẳng biết già đòn non lẽ chi cơ? Mẹ khuyên con giữ nết thảo hiền, vọt roi cũng chịu, yêu thương cũng nhờ, chớ hoặc lộ xầm xầm chi mặt, khi anh nó nói dai càng thêm chuyện, cha con ắt phải mang vớ cọc¹¹ chi cười.

Con ơi, nhập gia tùy tục¹², mẹ nhủ cho đạo vợ chi thường; xuất giá tòng phu¹³, con phải giữ nhà chồng chi phép.

Thôi mẹ về!

................

1. Phù: Tiếng đưa đẩy như chữ “ôi’ của ta.
2. Phối định là nghĩa vợ chống lấy nhau. Ba giường là dịch nghĩa chữ Tam cương, ý câu này nói: đạo vợ chồng là gốc trong tam cương.
3. Tục ngữ: Ý nói tính khinh nhờn, thói lăng loàn.
4. Kể lể lôi thôi.
5. Chữ giái này nghĩa là trọng nể.
6. Nói bậy nói nhảm.
7. Tục ngữ: Ý nói lăng loàn hiếp nạt.
8. Tục ngữ: Ý nói làm xấu chồng thì mình cũng hổ. có vinh dự gì.
9. Bèo trôi: Mẹ vợ như bèo trôi sông.
10. Tục ngữ: Ý nói hợm hĩnh, kiêu kỳ.
11. Tục ngữ : Bố vợ thì vớ cọc chèo; ý đãi bố vợ không ra gì cà.
12. Nghĩa là vào nhà nào phải theo thói nhà ày.
13. Nghĩa là đi lấy chồng phải theo chồng.

Đầu bài
Mẹ ơi con muốn lấy chồng

BÀI LÀM

Nói nhỏ tình riêng với mẹ, muốn sao muốn quá thế vậy!

Phù¹⁴ lấy chồng chi sự, người ta ai cũng thường muốn, nãi muốn nhi chí ư nói với mẹ.

Muốn sao muốn gớm muốn ghê,
Gái tơ mà đã ngứa nghề sớm sao?

Tưởng khi phàn nàn cùng mẹ rằng:

Nhất âm nhất dương, nãi thiên địa cổ kim chi đạo; mà nghi gia nghi thất, thực thế gian duyên kiếp chi thường. Sa chân bước xuống cõi phù sinh, đố ai giữ dược tiếng trinh trên đời.

Ngồi một mình mà lại nghĩ một mình, mẹ ơi có thấu tâm tình này chăng? Tuổi bằng này mà không vẫn hoàn không, nhỡ quá bước long đong sao hở mẹ!

Con nghĩ rằng:

Xuân xanh thấm thoắt, người ta như quá lứa chi măng, phòng hôn giá chi cập thời, tức chồng loan vợ phượng chi duyên, cũng quang thái môn mi chi rạng rỡ. Con luống sợ tơ đỏ nhỡ nhàng, phận những chịu đanh chi ván. Phỏng thanh xuân chi bất tái, tức chớp bể mưa nguồn chi hội, cũng buồn tanh ư mai siếu chi lơ thơ.

Sự này mẹ dã biết chưa, con hay luống những ngẩn ngơ về chồng.

Kìa những người son phai phấn nhạt, cuộc phong trần đã chán chường xuân, huống con lấy mặt hoa mày liễu chi dung nghi, chính đương độ tuần rằm chi bóng nguyệt. Bởi vì ai dở dang phận bạc, dịp chưa thông ả Chức chi cầu Ô, khắc khoải rồng mây, lược không muốn chải, khát khao cá nước, gương chẳng muốn soi, đêm thanh tơ tưởng khách thừa lương, chăn phỉ thúy suốt năm canh trằn trọc. Ngồi với bóng mà lại thở than với bóng. Mẹ ơi, muốn đem trời xuống cõi trần, hỏi rằng duyên kiếp nợ nần chi không!

Kìa những kẻ liễu yếu đào thơ, tình vân vũ hãy còn e ấp nguyệt. Huống con lấy sắc nước hương trời chi phẩm giá, đã ngoài vòng đôi tám chi thanh xuân. Bởi vì ai ngắn đón gió đông, đàn chưa gảy chàng Tương chi hoàn khúc? Ước ao sứ điệp, phấn chẳng muốn tô; mong mỏi tin hồng, vòng không muốn chuốt. Ngày ngắn mơ màng duyên bốc phượng, gối uyên ương thâu sáu khắc bồi hồi. Buồn về thu mà mê mệt cũng về thu. Mẹ ơi, muốn đem cái sợi tơ đào, để cho ông Nguyệt xe vào cho con.

Mẹ thử xem trên trời chim kia chi liền cánh, dưới đất cây nọ chi liền cành, vật ấy cũng đèo bòng ân ái; nay con tủi là thân bổ liễu, giữ đầu sanh ấp một buồng không, nào người tính lục, nào kẻ tham hồng, khôn mượn kẻ dắt mối tơ bạc mệnh. Mẹ có biết có chồng kẻ đón người đưa, không chồng đi sớm về trưa mặc lòng!

Mẹ thử xem làng bắc lý kẻ nọ chi nghênh thê, vùng nam lân người kia chi tống nữ, người ta từng náo nức đông tây; nay con hổ là phận thuyền quyên, mang má phấn nằm trong phận bạc, nào kẻ tương tri, nào người tương thức, biết dùng ai mà tả chữ đồng tâm? Mẹ ơi, ngồi trong cửa sổ chạm rồng, chăn loan gối phượng không chồng cũng hư!

Ý buồng hương lạnh lẽo, tuy đã có áo đơn lồng áo kép sao bằng da nọ ấp da kia; phỏng con già kén kẹn hom, quá mù ra mưa, lờ mờ trông bóng trăng chi quạ. Mà duyên phận vuông tròn, thì sum vầy cành trúc tựa cành mai, ríu rít tiếng cầm chen tiếng sắt, phỏng con chẳng có tình rình bụi, lỡ ra tha bước, lênh đênh trôi mặt nước chi bèo.

Nghĩ nguồn cơn phàn nàn cái số, nông nổi mẹ đã thấu chưa?

.............

14. Phù: Tiếng đưa đẩy như chữ “ôi’ của ta.