TRẦN TẾ XƯƠNG

TRẦN TẾ XƯƠNG

Dại khôn

Thế sự đua nhau nói dại khôn
Biết ai là dại biết ai khôn
Khôn nghề cờ bạc là khôn dại
Dại chốn văn chương ấy dại khôn
Mấy kẻ nên khôn đều có dại
Làm người có dại mới nên khôn
Cái khôn ai cũng khôn là thế
Mới biết trần gian kẻ dại khôn

Than nghèo

Cái khó theo nhau mãi thế thôi
Có ai hay chỉ một mình tôi
Bạc đầu ra miệng mà mong được
Tiền chửa vào tay đã hết rồi
Van nợ lắm khi tràn nước mắt
Chạy ăn từng bữa toát mồ hôi
Biết thân thuở trước đi làm quách
Chẳng ký không thông cũng cậu bồi

Chế bạn

Ông này mê gái thực là mê
Thím khách già kia cũng gớm ghê
Mới hỏi ra chừng chê bạc ít
Gần cheo toan sự trả cau về
Mấy kỳ văn khó sao làm được
Một sợi tơ hồng chẳng biết vê
Lo việc ai bằng ông phán Bát
Cũng còn nhăn nhó sự nhiêu khê

Bốn câu tam tứ ngũ lục lại đổi như sau.

Gần gũi đôi nơi nam với bắc
Kỳ kèo ba chữ thiếp làm thê
Chẳng dầy mặt phấn quan không hỏi
Không đủ phù trang gái chẳng về

Vị Hoàng hoài cổ

Nô nức đi chơi đất Vị Hoàng
Ấy nơi phong vận chốn nhiều quan
Trời xui nên vậy sông nên bãi
Người khéo xoay ra phố cả làng
Khua vỗ trống chuông chùa vẫn vắng
Xì xào tôm tép chợ gần tan
Việc làng quan lớn đi đâu cả
Chỉ thấy năm ba bác Khán bàn

Ổng cử tục huyền

Một sớm ơn vua chiếm bảng vàng
Lam Kiều lối cũ lại lần sang
Câu văn Hán Tống hay ghê gớm
Quyển truyện Phan Trần thuộc cháo chan
Gỗ tốt nỡ đem trồng cột giậu
Chim khôn sao khéo đỗ nhà quan
Làng nho ai lại hơn ông nhỉ
Có lẽ ông nay sướng nhất làng

Gửi Phan Bội Châu

Mấy năm vượt biển lại trèo non
Em hỏi thăm qua bác vẫn còn
Mái tóc Giáp Thìn đà nhuốm tuyết
Điểm đầu Canh Tí chửa phai son
Vá trời gặp hội mây năm vẻ
Lấp bể ra công đất một hòn
Có phải như ai mà chẳng biết
Dang tay chống vững cột càn khôn

Buồn về đạo học

Đạo học ngày nay đã hỏng rồi
Mười người theo học chín người thôi
Cô hàng bán sách lim dim ngủ
Thầy khóa tư lương 158 nhấp nhổm ngồi
Sĩ khí rụt rè gà thấy cáo
Văn chương liều lĩnh đấm ăn xôi
Tôi đâu dám mỉa làng tôi nhỉ
Trình lại ông tiên, thứ chỉ tôi

................

158. Tư là nhờ, lương là thực. Khi xưa những thầy đồ nghèo muốn đi trọ học ở tỉnh, ở phủ, cần phải kiếm một chỗ ngồi dạy học để nhờ có cơm ăn, như thế gọi là tư lương.

Cảnh nghèo

Thẹn mặt nam nhi vị cái nghèo
Dở dang rắc rối lắm trò hiêu
Nhà tranh vách cỏ ba gian thấp
Gác sậy phên sài sáu bức treo
Nợ réo tiền khan vay chẳng đắt
Cơm rau áo vá đụp đường đeo
Tuy nghèo nhưng vẫn nhiều danh giá
Giàu có sau đây tất đủ điều

Giàu có sau đây tất đủ điều
Để xem thế giới lắm trò hiêu
Ông xanh có lẽ giàng chi mãi
Bà lão vô tình bỏ đến meo
Đủng đỉnh ngựa xe vênh cổ sếu
Nghênh ngang xiêm áo chuốt mình điêu
Hỏi xem thế giới ai giàu nhỉ
Nhà tớ vào ra ắt hẳn nhiều

Quan tại gia

Một ngọn đèn xanh một quyển vàng
Bốn con làm lính bố làm quan
Câu thơ câu phú sưu cùng thuế
Nghiên mực nghiên son tổng với làng
Nước quạt vừa xong con nhảy ngựa
Trông chầu chưa dứt bố lên thang
Hỏi ra quan ấy ăn lương vợ
Đem chuyện trăm năm giở lại bàn

Vấn than

Sao mãi mười năm vẫn thế ru
Rằng khôn rằng dại lại rằng ngu
Những là thương cả cho đời bạc
Nào có căm đâu đến kẻ thù
No ấm chưa qua vòng mẹ đĩ
Đỗ đành may khỏi tiếng cha cu
Phen này có dễ trời xoay lại
Thằng bé con con dã tán cù

Mùa nực mặc áo bông

Bức sốt nhưng mình cứ áo bông
Tưởng rằng ốm dậy hóa ra không
Một tuồng rách rưới con như bố
Ba chữ nghêu ngao vợ chán chồng
Đất biết bao giờ sang vận đỏ
Trời làm cho bõ lúc chơi ngông
Gần chùa gần cảnh ta tu quách
Cửa Phật quanh năm vẫn áo sồng

Đi thi

Tấp tểnh người đi tớ cũng đi
Cũng lều cũng chiếu cũng vô thi
Tiễn chân cô mất hai tiền lẻ
Sờ bụng thầy không một chữ gì
Lộc nước cũng nhờ thêm giải ngạch
Phúc nhà may được sạch tràng quy 159
Bốn kỳ trọn vẹn thêm kỳ nữa
Á ớ u ơ ngọn bút chì

....................

(Tràng= trường) Nội quy trường thi (cũ): Phạm trường quy.

Ốm và đau mắt

Ai ốm riêng ai ốm một mình
Hỏi ai ai cũng chỉ mần thinh
Vừa đồng bạc lớn ông Lang Sán
Lại mấy hào con chú Ích Sinh
Hỏi vợ vợ còn đương chạy gạo
Gọi con con lại mải chơi đình
Muốn mù trời chẳng cho mù nhỉ
Giương mắt làm chi tuổi bạc tình

Tự trào

Lúc túng toan lên bán cả trời
Trời cười thằng bé nó hay chơi
Cho hay công nợ là như thế
Mà vẫn phong lưu suốt cả đời
Tiền bạc phó cho con mụ kiếm
Ngựa xe chẳng thấy lúc nào ngơi
Còn năm ba chữ nhồi trong ruột
Khéo khéo không mà nữa cũng rơi

Tự trào

Nghĩ ra tôi gớm cái mình tôi
Bấm đốt hai mươi lé bốn rồi
Gạo cứ lệ ăn đong bữa một
Vợ quen dạ đẻ cách năm đôi
Hai khoa hương thí không đâu cả
Mấy thước vườn hoang bán sạch rồi
Trời đất ghen riêng ai mãi mãi
Nghĩ ra tôi gớm cái mình tôi.

Tình nghèo

Chẳng khôn cũng biết một hai điều
Chẳng chuyện gì hơn cái chuyện nghèo
Danh giá nhường này không lẽ bán
Nhân duyên đến thế hãy còn theo
Tấm lòng nhi nữ không là mấy
Bực chí anh hùng lúc túng tiêu
Có lẽ phong trần đâu thế mãi
Chốn này tình phụ chốn kia yêu

Tự trào

Ở phố Hàng Nâu có phỗng sành
Mặt thì lơ láo mắt thì nhanh
Vuốt râu nịnh vợ con bu nó
Quắc mắt khinh đời cái bộ anh
Bài bạc kiệu cờ cao nhất xứ
Rượu chè trai gái đủ tam khoanh
Thế mà vẫn nghĩ rằng ta giỏi
Cứ việc dong chơi chẳng học hành.

Chờ xem yết bảng

Mai không tên tớ tớ đi ngay
Giỗ tết từ đây nhớ lấy ngày
Học đã sôi cơm nhưng chửa chín
Thi không ăn ớt thế mà cay
Sách đèn phó mặc đàn con trẻ
Thưng đấu nhờ tay một mẹ mày
Cống hỉ mét xì dây thuộc cả
Chẳng sang Tàu tớ cũng sang Tây

Hỏng thi
I
Bụng buồn còn muốn nói năng chi
Đệ nhất buồn là cái hỏng thi
Một việc văn chương thôi cũng nhảm
Trăm năm thân thế có ra gì
Được gần trường ốc vùng Nam Định
Thua mãi anh em cánh Bắc Kỳ
Rõ thực nôm hay mà chữ dốt
Tám khoa chưa khỏi phạm tràng quy

II
Trách mình phận hẩm lại duyên hôi
Đỗ suốt hai trường hỏng một tôi
Tế đổi làm Cao nên sự thế
Kiện trông ra tiệp hỡi trời ôi
Mong gì nhà nước còn thi nữa
Biết rõ anh em chẳng chắc rồi
Ví phỏng còn thi còn học mãi
Toi cơm tốn vải hại mà thôi.

...............

(Tràng= trường) Nội quy trường thi (cũ): Phạm trường quy.

Tự tích

Vẫn thấy người ta vẫn bảo rằng
Bảo rằng thằng cuội ở cung trăng
Cõi đời cũng lắm nơi thanh quý
Chị nguyệt dung chi đứa cục cằn
Mình tựa vào cây cây chó ỉa
Chân thò xuống giếng giếng ai ăn
Con người như thế mà như thế
Như thế thì ra nghĩ cũng xằng

Gần tết than thân

Bố ở một nơi con một nơi
Bấm tay tháng nữa hết năm rồi
Văn chương ngoại hạng quan không chấm
Nhà cửa giao canh nợ phải bồi
Tin bạn hóa ra người thất thổ
Vì ai nên nỗi chịu lầm vôi
Ba mươi mốt tuổi đà bao chốc
Lặn suối trèo non đã mấy hồi.

Ngẫu hứng

Xấp xỉ ba mươi mấy tuổi đầu
Trăm năm tính đốt hẳn còn lâu
Ví dù thi đỗ làm quan lớn
Thì cũng nhỏ to cưới chị hầu
Đất nọ vẫn thường hay có chạch
Bể kia nhiều lúc cũng trồng dâu
Hôm nay rỗi rãi buồn tình nhỉ
Thử xuống Hàng Thao đập ngón chầu

Lạc đường

Một mình đứng giữa quãng trơ vơ
Có gặp ai không để đợi chờ
Nước biếc non xanh coi vắng vẻ
Kẻ đi người lại dáng bơ ngơ
Hỏi người chỉ thấy non xanh ngắt
Đợi nước càng thêm tóc bạc phơ
Đường đất xa khơi ai mách bảo
Biết đâu mà ngóng đến bao giờ

Nước lụt

Thử xem một tháng mấy lần mưa
Ruộng hóa thành sông nước trắng bừa
Bát gạo Đồng Nai kinh chuyện cũ
Mái chèo Quí Tị nhớ năm xưa
Trâu bò buộc cẳng coi buồn nhỉ
Tôm tép khoe mình đã sướng chưa
Đại hạn Quảng Bình năm bảy tháng
Trời không san sẻ nước cho vừa

Đại hạn

Đạo này đá nát với vàng phai
Thiên hạ mong mưa đứng lại ngồi
Ngày trước biết gì ăn với ngủ
Bây giờ lo cả nước cùng nôi
Trâu mừng ruộng nẻ cầy không được
Cá sợ ao khô vượt cả rồi
Tình cảnh nhà ai nông nỗi ấy
Quạt mo phe phẩy một mình tôi.