KINH NGHĨA
LÊ QUÝ ĐÔN
Mẹ Khuyên Con Lúc Về Nhà Chồng
ĐẦU BÀI
Mày về nhà chồng, phải kính phải răn, chớ trái lời chồng.
(Chữ kinh Lễ: vãng chỉ nhữ gia, tất kính tất giới, vô vi phu tử).
BÀI LÀM
Khuyên con giữ đạo làm dâu, bà già nghĩ đã đến lắm vậy.
Phù1 con dại cái mang, lẽ xưa nay vốn thế. Khuyên con phải kính trọng chồng, há chẳng phải đạo lắm ru!
Mẹ đưa con ra cửa, ý nghĩ rằng: trong phối định ba giường2 đạo cả, thực là muôn hóa chi theo ra; mà hôn nhân hai họ giao vui, há để một lời chi trách đến.
Mẹ đưa con ra, mẹ càng nghĩ lắm con ạ!
Con, con mẹ, mà dâu, dâu người vậy! Hoặc lời ăn lời nói chi ra tuồng, tức lành đồn xa dữ đồn xa, ai bảo rằng con chi con nhỏ.
Dâu, dâu người, mà con, con mẹ vậy! Hoặc trong cửa trong nhà chi có chuyện, tức yêu nên tốt ghét nên xấu, rồi ra trách mẹ chi không răn.
Về nhà chồng phải kính phải răn, chớ trái lời chồng, con nhé!
Lúc ỏ nhà nhờ mẹ nhờ cha, về nhà chồng nhờ chồng nhờ con nhé! Khôn chẳng qua lẽ, khỏe chẳng qua lời, chớ bắt chước người đời xỏ chân lỗ mũi3 chi lăng nhăng. Nhủ này con, nhủ này con: đi đến nơi về đến chốn, việc nhà việc cửa cho siêng năng, hỏi thì nói gọi thì thưa, thờ mẹ thờ cha cho phải lễ. Kính lấy đấy! Răn lấy đấy! Liệu học ăn học nói, học gói học mở; khi anh nó hoặc ra xô xát chi lời, cũng tươi, cũng đẹp, cũng vui cười, chớ như ai học thói nhà ma, mà hoặc con cà con kê4 chi kể lể.
Lúc ở nhà là mẹ là con, về nhà chồng là dâu là con nhé! Khôn cho người giái,5 dại cho người thương, chớ bắt chước người thế mặc áo qua đầu cho khủng khỉnh. Nghe chưa con? Nghe chưa con! Ăn có nơi nằm có chốn, lời ăn nết ở cho ra tuồng; gọi thì dạ bảo thì vâng, thờ mẹ thờ cha cho phải đạo. Kính vậy thay! Răn vậy thay! Chớ cậy khôn cậy khéo, cậy duyên cậy tài; khi anh nó hoặc nổi bầng bầng chi sắc, thì lạy thì van thì lễ phép, đừng học chi những tuồng đĩ thõa, mà hoặc dây mơ rễ má6 chi lôi thôi.
Đời có kẻ xem chồng như đứa ăn đứa ở, thậm đến điểu mày tớ chi khinh. Chẳng biết rằng: ngu si cũng thể chồng ta, dẫu rằng khôn khéo cũng ra chồng người. Chẳng suy chẳng nghĩ lại ra diều cả vú lấp miệng em7, sao chẳng biết xấu chàng hổ ai8 chi lý! Mẹ khuyên con giữ đạo cương thường, khôn hèn cũng chịu, hay dở cũng đành, chớ hoặc sinh vênh vểnh chi môi? khi anh nó giận quá sinh xằng, mẹ con ắt phải mắc bèo trôi9 chi tiếng.
Đời có kẻ giận chồng mà đánh con đánh cái, thậm đến điều mày tao chi quá. Chẳng biết rằng: khôn ngoan cũng thề đàn bà, tuy rằng vụng dại cũng là đàn ông. Bạ ăn bạ nói, lại ra điều múa rìu qua mắt thợ10, sao chẳng biết già đòn non lẽ chi cơ? Mẹ khuyên con giữ nết thảo hiền, vọt roi cũng chịu, yêu thương cũng nhờ, chớ hoặc lộ xầm xầm chi mặt, khi anh nó nói dai càng thêm chuyện, cha con ắt phải mang vớ cọc11 chi cười.
Con ơi, nhập gia tùy tục12, mẹ nhủ cho đạo vợ chi thường; xuất giá tòng phu13, con phải giữ nhà chồng chi phép.
Thôi mẹ về!
................
1. Phù: Tiếng đưa đẩy như chữ “ôi’ của ta.
2. Phối định là nghĩa vợ chống lấy nhau. Ba giường là dịch nghĩa chữ Tam cương, ý câu này nói: đạo vợ chồng là gốc trong tam cương.
3. Tục ngữ: Ý nói tính khinh nhờn, thói lăng loàn.
4. Kể lể lôi thôi.
5. Chữ giái này nghĩa là trọng nể.
6. Nói bậy nói nhảm.
7. Tục ngữ: Ý nói lăng loàn hiếp nạt.
8. Tục ngữ: Ý nói làm xấu chồng thì mình cũng hổ. có vinh dự gì.
9. Bèo trôi: Mẹ vợ như bèo trôi sông.
10. Tục ngữ: Ý nói hợm hĩnh, kiêu kỳ.
11. Tục ngữ : Bố vợ thì vớ cọc chèo; ý đãi bố vợ không ra gì cà.
12. Nghĩa là vào nhà nào phải theo thói nhà ày.
13. Nghĩa là đi lấy chồng phải theo chồng.
LÊ QUÝ ĐÔN
Mẹ Khuyên Con Lúc Về Nhà Chồng
ĐẦU BÀI
Mày về nhà chồng, phải kính phải răn, chớ trái lời chồng.
(Chữ kinh Lễ: vãng chỉ nhữ gia, tất kính tất giới, vô vi phu tử).
BÀI LÀM
Khuyên con giữ đạo làm dâu, bà già nghĩ đã đến lắm vậy.
Phù1 con dại cái mang, lẽ xưa nay vốn thế. Khuyên con phải kính trọng chồng, há chẳng phải đạo lắm ru!
Mẹ đưa con ra cửa, ý nghĩ rằng: trong phối định ba giường2 đạo cả, thực là muôn hóa chi theo ra; mà hôn nhân hai họ giao vui, há để một lời chi trách đến.
Mẹ đưa con ra, mẹ càng nghĩ lắm con ạ!
Con, con mẹ, mà dâu, dâu người vậy! Hoặc lời ăn lời nói chi ra tuồng, tức lành đồn xa dữ đồn xa, ai bảo rằng con chi con nhỏ.
Dâu, dâu người, mà con, con mẹ vậy! Hoặc trong cửa trong nhà chi có chuyện, tức yêu nên tốt ghét nên xấu, rồi ra trách mẹ chi không răn.
Về nhà chồng phải kính phải răn, chớ trái lời chồng, con nhé!
Lúc ỏ nhà nhờ mẹ nhờ cha, về nhà chồng nhờ chồng nhờ con nhé! Khôn chẳng qua lẽ, khỏe chẳng qua lời, chớ bắt chước người đời xỏ chân lỗ mũi3 chi lăng nhăng. Nhủ này con, nhủ này con: đi đến nơi về đến chốn, việc nhà việc cửa cho siêng năng, hỏi thì nói gọi thì thưa, thờ mẹ thờ cha cho phải lễ. Kính lấy đấy! Răn lấy đấy! Liệu học ăn học nói, học gói học mở; khi anh nó hoặc ra xô xát chi lời, cũng tươi, cũng đẹp, cũng vui cười, chớ như ai học thói nhà ma, mà hoặc con cà con kê4 chi kể lể.
Lúc ở nhà là mẹ là con, về nhà chồng là dâu là con nhé! Khôn cho người giái,5 dại cho người thương, chớ bắt chước người thế mặc áo qua đầu cho khủng khỉnh. Nghe chưa con? Nghe chưa con! Ăn có nơi nằm có chốn, lời ăn nết ở cho ra tuồng; gọi thì dạ bảo thì vâng, thờ mẹ thờ cha cho phải đạo. Kính vậy thay! Răn vậy thay! Chớ cậy khôn cậy khéo, cậy duyên cậy tài; khi anh nó hoặc nổi bầng bầng chi sắc, thì lạy thì van thì lễ phép, đừng học chi những tuồng đĩ thõa, mà hoặc dây mơ rễ má6 chi lôi thôi.
Đời có kẻ xem chồng như đứa ăn đứa ở, thậm đến điểu mày tớ chi khinh. Chẳng biết rằng: ngu si cũng thể chồng ta, dẫu rằng khôn khéo cũng ra chồng người. Chẳng suy chẳng nghĩ lại ra diều cả vú lấp miệng em7, sao chẳng biết xấu chàng hổ ai8 chi lý! Mẹ khuyên con giữ đạo cương thường, khôn hèn cũng chịu, hay dở cũng đành, chớ hoặc sinh vênh vểnh chi môi? khi anh nó giận quá sinh xằng, mẹ con ắt phải mắc bèo trôi9 chi tiếng.
Đời có kẻ giận chồng mà đánh con đánh cái, thậm đến điều mày tao chi quá. Chẳng biết rằng: khôn ngoan cũng thề đàn bà, tuy rằng vụng dại cũng là đàn ông. Bạ ăn bạ nói, lại ra điều múa rìu qua mắt thợ10, sao chẳng biết già đòn non lẽ chi cơ? Mẹ khuyên con giữ nết thảo hiền, vọt roi cũng chịu, yêu thương cũng nhờ, chớ hoặc lộ xầm xầm chi mặt, khi anh nó nói dai càng thêm chuyện, cha con ắt phải mang vớ cọc11 chi cười.
Con ơi, nhập gia tùy tục12, mẹ nhủ cho đạo vợ chi thường; xuất giá tòng phu13, con phải giữ nhà chồng chi phép.
Thôi mẹ về!
................
1. Phù: Tiếng đưa đẩy như chữ “ôi’ của ta.
2. Phối định là nghĩa vợ chống lấy nhau. Ba giường là dịch nghĩa chữ Tam cương, ý câu này nói: đạo vợ chồng là gốc trong tam cương.
3. Tục ngữ: Ý nói tính khinh nhờn, thói lăng loàn.
4. Kể lể lôi thôi.
5. Chữ giái này nghĩa là trọng nể.
6. Nói bậy nói nhảm.
7. Tục ngữ: Ý nói lăng loàn hiếp nạt.
8. Tục ngữ: Ý nói làm xấu chồng thì mình cũng hổ. có vinh dự gì.
9. Bèo trôi: Mẹ vợ như bèo trôi sông.
10. Tục ngữ: Ý nói hợm hĩnh, kiêu kỳ.
11. Tục ngữ : Bố vợ thì vớ cọc chèo; ý đãi bố vợ không ra gì cà.
12. Nghĩa là vào nhà nào phải theo thói nhà ày.
13. Nghĩa là đi lấy chồng phải theo chồng.